Philosophy meets Psychology: hoe een filosofische houding het effect van een hulpverleningsgesprek versterkt
Als organisatiefilosoof krijg ik regelmatig de vraag wat nu precies het verschil is tussen een filosofisch perspectief en een psychologisch perspectief. In antwoord op deze vraag heb ik onlangs in een GGZ-instelling hulpverlener/ patiënt-gesprekken geobserveerd. Hieronder beknopt mijn bevindingen.
Het psychologisch hulpverleningsgesprek waarin de therapeut zich opstelt als expert in menselijk gedrag en menselijke beweegredenen is vaak onvoldoende effectief. Een patiënt is meer gebaat bij een heldere spiegel dan bij een goed advies.
De mens is zijn eigen beste raadgever: zelfkennis als bron
Een probleem is altijd een probleem in een context. De context van een ander is niet de jouwe. Jouw ervaring helpt daarom een ander niet. Alleen inzicht in de eigen ervaring verrijkt een mens. Iemand die zijn eigen ervaringen onderzoekt, doet zelfkennis op. En zelfkennis is de eerste stap naar de oplossing van een probleem. Het werkt om een patiënt te stimuleren zijn eigen ervaringen onder de loep te nemen.
Juiste vragen stellen: empathie versus afstand creëren
Goede vragen creëren afstand tussen de patiënt en zijn kwestie. Zij zijn waardenvrij, bevatten geen impliciete oordelen en sturen niet in de richting van een bepaald antwoord. De kunst van het vragen stellen vereist een hoge mate van zelfreflectie van de therapeut. Denk niet te vlug dat je begrijpt wat een ander bedoelt. Stel in plaats daarvan een goede vraag. Empathie is dan overbodig.
Focus als medicijn: systematische probleemverheldering
Zelden is het probleem waar de patiënt mee komt datgene wat er speelt. Onrust, onvrede en pijn doen zich voor in een bepaalde verschijningsvorm die de patiënt vaak vooral afleidt van waar het knelpunt zit. Systematische probleemverheldering helpt iemand zijn daadwerkelijke kwestie scherp in beeld te krijgen. Vervolgens is de oplossing vaak binnen handbereik.
Faciliteer zelfstandig denken: help een ander zichzelf te helpen
Wees niet verbaasd dat een patiënt niet met je meegaat als je hem niet zelf laat lopen. Mensen komen in beweging als ze zélf de urgentie van een bepaald probleem ervaren. Hetzelfde geldt voor oplossingen: mensen slaan pas nieuwe wegen in als ze zelf doordrongen zijn van de kansen die daar liggen. Goede adviezen aan een ander zijn daarom als parels voor de zwijnen. Zo zul je als hulpverlener in je eigen professionele praktijk niets met bovenstaande aansporingen doen als je deze niet eerder zelf al had bedacht.
Het Filosofisch Lab ondersteunt hulpverleners en andere professionals die met mensen werken bij de inzet van zelfkennis, de kunst van het vragen stellen, systematische probleemverheldering en zelfstandig denken in hun dagelijkse praktijk.
Ter informatie voor de geïnteresseerde:
Bij de observatie van de hulpverlener/patiënt-gesprekken heb ik onder andere gelet op (1) het uitgangspunt van het gesprek (doel/insteek/houding) en hoe de vraag van de patiënt ontstaat; (2) verhouding hulpverlener/patiënt (interpreteren, adviseren, oordelen) en stimuleren tot zelfmanagement; (3) ontwikkeling vraag/probleem gedurende het gesprek (vraagverheldering); (4) empathie versus afstand creëren; (5) gespreksgedrag in vragen, doorvragen, met welke antwoorden neem je genoegen en wanneer begrijp je een ander (vroedvrouwmethode).
